HÌNH THÀNH NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP THEO TIẾP CẬN CDIO CHO SINH VIÊN NGÀNH KẾ TOÁN TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

HÌNH THÀNH NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP THEO TIẾP CẬN CDIO CHO SINH VIÊN NGÀNH KẾ TOÁN TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TS. Hồ Mỹ Hạnh - Khoa Kinh tế, Trường ĐH Vinh

Tiếp cận CDIO là một giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo trên cơ sở xác định chuẩn đầu ra để thiết kế chương trình và phương pháp đào tạo theo một quy trình khoa học. Bài viết trình bày khả năng ứng dụng phương pháp CDIO trong hình thành năng lực nghề nghiệp cho sinh viên ngành kế toán tại trường đại học Vinh.

I. Tiếp cận CDIO là gì?

CDIO là viết tắt của cụm từ tiếng Anh Conceive – Design – Implement – Operate, nghĩa là: Hình thành ý tưởng, thiết kế ý tưởng, thực hiện và vận hành. Đề xướng CDIO được bắt đầu từ năm 1990 xuất phát từ ý tưởng của các trường đại học khối ngành kỹ thuật gồm ĐH Kỹ thuật Massachusetts, Mỹ, phối hợp với các trường đại học Thụy Điển nhằm nâng cao khả năng của sinh viên trong việc tiếp thu các kiến thức cơ bản, đồng thời đẩy mạnh việc học các kỹ năng cá nhân và kỹ năng xã hội và các năng lực kiến tạo sản phẩm, quy trình và hệ thống [2]. Tiếp cận “CDIO” là cách thức tiếp cận về đào tạo theo định hướng năng lực đầu ra trong các trường đại học. Mô hình lý thuyết này cung cấp cơ sở khoa học và một hệ thống các tiêu chuẩn chất lượng đảm bảo cho các cơ sở giáo dục đại học nhằm giải quyết được 2 vấn đề trọng tâm là: dạy sinh viên điều gì (Dạy cái gì?) và làm thế nào để sinh viên lĩnh hội được tri thức (Dạy như thế nào?). Các câu hỏi này cũng là những vấn đề cần giải quyết đối với giáo dục đại học nói chung và đào tạo năng lực nghề nghiệp ngành kế toán nói riêng.   Tiếp cận CDIO được thực hiện theo một quy trình khoa học và thực tiễn trên cơ sở xác định chuẩn đầu ra (learning outcome) để thiết kế chương trình đào tạo và các công đoạn quá trình đào tạo một cách hiệu quả.

II. Chuẩn đầu ra đối với năng lực nghề kế toán

Theo cách tiếp cận CDIO, sinh viên cần đạt được 4 năng lực chính (hay còn gọi là chuẩn đầu ra) khi tốt nghiệp. Chúng bao gồm: (1)Khối kiến thức và lập luận ngành; (2) Các kỹ năng và phẩm chất cá nhân và nghề nghiệp; (3) Các kỹ năng và phẩm chất xã hội; (4) Năng lực áp dụng kiến thức vào thực tiễn (năng lực C-D-I-O) đặt trong bối cảnh xã hội và doanh nghiệp.

Trích Đề cương CDIO, [2]

Nội dung (1) của chuẩn đầu ra giúp người học có được những kiến thức chuyên môn cần thiết, phần (2) thể hiện người học tích lũy được những kỹ năng, tố chất cho bản thân mình, nội dung (3) giúp người học có kỹ năng để làm việc trong cộng đồng, xã hội, phần cuối cùng nội dung (4) tập trung vào năng lực thực hành nghề nghiệp của người học [2].

            Việc xây dựng chuẩn đầu ra của một ngành đào tạo được đặt trong bối cảnh đào tạo của ngành và phù hợp với sứ mạng của nhà trường. Chúng tôi đã xác định bối cảnh ngành Kế toán là hoạt động kế toán (đó là việc xây dựng 1 quy trình kế toán hoặc hoàn thiện, tổ chức công tác kế toán hoặc thực hiện dịch vụ kế toán tại một đơn vị cụ thể). Vì vậy năng lực thực hành nghề nghiệp ngành kế toán được trình bày như sau:

+ Hình thành ý tưởng hoạt động kế toán (Conceive) đòi hỏi cử nhân Kế toán phải có 1 bản kế hoạch và xác định khối lượng công việc cần thực hiện trên cơ sở xem xét bối cảnh xã hội, bối cảnh doanh nghiệp và trả lời được các câu hỏi như: Mục đích của việc xây dựng quy trình?, việc xây dựng quy trình cần đáp ứng yêu cầu gì? Liệu nó có khả thi?...

+ Xây dựng hoạt động kế toán (Design) đòi hỏi cử nhân kế toán dựa trên ý tưởng đưa ra, xem xét tổng quan các công trình liên quan; khảo sát, nghiên cứu tài liệu, thực tế; đưa ra các giải pháp để hiện thực hóa ý tưởng…

+ Thực hiện hoạt động kế toán (Implement), trong giai đoạn này, dựa trên các giải pháp đã xây dựng, cử nhân Kế toán sẽ đưa vào vận dụng trong doanh nghiệp. Ở giai đoạn này có thể liệt kê các công việc như kiến nghị các điều kiện thực hiện giải pháp; xem xét nguồn lực tài chính, nguồn lực khác cho việc thực hiện…

+ Đánh giá hoạt động kế toán (Evaluate), trước, trong và sau quá trình thực hiện giải pháp, cử nhân kế toán phải đánh giá được ý tưởng của mình và luôn cải tiến nó một cách phù hợp nhất so với thực tiễn. Điều chỉnh, cải tiến hoạt động kế toán là một kỹ năng quan trọng cho cử nhân kế toán

Hướng vào giải quyết những vấn đề trên, mô hình “CDIO” đã đề cập đến 12 tiêu chuẩn phản ánh toàn diện quá trình đào tạo và quản lý chất lượng đào tạo theo hướng cải cách giáo dục kĩ thuật. Trong đó, đáng chú ý là các tiêu chuẩn về chương trình (tiêu chuẩn 3,4,5); tiêu chuẩn về tiến trình giảng dạy và học tập (tiêu chuẩn 7,8); tiêu chuẩn về đánh giá kết quả học tập của sinh viên (tiêu chuẩn 11). 

III. Xây dựng chương trình đào tạo ngành kế toán đáp ứng chuẩn đầu ra ở trường Đại học Vinh.

            Chương trình đào tạo ngành kế toán theo tiếp cận CDIO được thực hiện theo nguyên tắc đạt tiêu chí đào tạo tích hợp và đào tạo trải nghiệm. Chương trình đào tạo tích hợp nhằm đảm bảo các môn học bổ sung, hỗ trợ nhau và liên quan chặt chẽ với nhau; Các kỹ năng cá nhân, giao tiếp, kỹ năng nghề nghiệp được tích hợp chặt chẽ vào các môn học theo trình tự giảng dạy các môn học thể hiện qua bảng đối chiếu mục tiêu học tập hay ma trận mục tiêu học tập (bảng ma trận ITU). Bảng này chỉ rõ mục tiêu học tập từng môn học, từng khối kiến thức đóng góp vào mục tiêu của chương trình đào tạo. Chương trình đào tạo trải nghiệm nhằm rèn luyện các kiến thức, kỹ năng và phẩm chất đạo đức của người học thông qua thực hành và thực tế, trải qua những tình huống tương tự trong thực tế.

            Chương trình đào tạo ngành kế toán tại trường đại học Vinh được xây dựng theo các trụ cột kiến thức cần có cho một cử nhân kế toán như sau:

- Hiểu biết pháp luật về kinh doanh, tài chính và thuế.

- Có kiến thức chuyên sâu để tổ chức thực hiện chức năng kế toán tài chính, chức năng kế toán quản trị, tổ chức hệ thống thông tin kế toán.

- Có kiến thức để thực hiện các công việc kiểm toán và tổ chức hoạt động kiểm soát nội bộ, kiểm tra kế toán.

- Có kiến thức về phân tích và quản trị tài chính trong việc xây dựng các quyết định tài chính

- Đồng thời các kỹ năng về tổ chức hoạt động kế toán, kỹ năng phân tích tài chính, kỹ năng xây dựng quy trình kiểm toán và kiểm soát nội bộ, khả năng sử dụng ít nhất một phần mềm kế toán và các phần mềm ứng dụng để xử lý các dữ liệu về kế toán phải được được hình thành qua quá trình học tập.

Cách tiếp cận CDIO đề xuất hai thành phần chính: Các chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo (Learning outcomes) và các đề cương môn học (syllabus) để đạt được các chuẩn đầu ra đã nêu. Theo đó, quá tình xây dựng đề cương môn học cần thực hiện hai nhiệm vụ sau:

(1)  Xây dựng chuẩn đầu ra cho từng môn học, thông qua đề cương môn học theo hướng tích hợp với chuẩn đầu ra của quá trình đào tạo (trả lời câu hỏi dạy cái gì trong nội dung môn từng môn học trên cơ sở chuẩn đầu ra của nhà trường đã công bố)

(2) Cách triển khai và vận hành trong quá trình giảng dạy từng môn học để đáp ứng được một số chuẩn đầu ra của môn học đã đề xuất.( trả lời câu hỏi dạy như thế nào?)

Cụ thể, quy trình xây dựng đề cương môn học được thực hiện qua các bước sau:

Bước 1: Xác định mục tiêu môn học

Bước 2: Xác định chuẩn đầu ra môn học theo 3 phần: G1: Kiến thức; G2: Kỹ năng cá nhân và kỹ năng giao tiếp; G3:Thái độ

Bước 3: Xác định sự tương quan giữa chuẩn đầu ra của môn học và chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo theo 3 tiêu chí: Sử dụng (Utilize), dạy (Teach), giới thiệu (Introduction)

Bước 4: Xác định tiến trình giảng dạy cho môn học

Tiến trình giảng dạy đề xuất phải đảm bảo tiêu chuẩn CDIO 6 về học tập trải nghiệm, tiêu chuẩn CDIO 7 về áp dụng các phương pháp dạy học tích cực. Các biện pháp sư phạm đề xuất phải tạo ra những thách thức để sinh viên có thể tham gia vào quá trình giải quyết những vấn đề thực tiễn dẫn đến hình thành tri thức mới và rèn luyện các kỹ năng.

IV. Đề xuất phương án dạy học trải nghiệm cho sinh viên ngành kế toán đáp ứng chuẩn đầu ra

Giảm sự nhàm chán, tăng hứng thú, tạo động lực để cho các sinh viên phát huy khả năng tư duy, sáng tạo trong các môn học kế toán là sự cần thiết để nâng cao năng lực nghề nghiệp cho sinh viên đáp ứng chuẩn đầu ra. Cần bắt đầu từ chuẩn mực của các bài giảng và đưa ra cách thức giải quyết vấn đề kế toán trong thực tế để làm tăng động lực hấp dẫn cho sinh viên. Cụ thể là tăng cường thực hành các tình huống thực tế, đưa thêm truyền thông đa phương tiện vào bài giảng (các video clip về hoạt động của các doanh nghiệp), tổ chức nhiều hơn các buổi thuyết trình, mời chuyên gia chia sẻ kinh nghiệm …Tuy nhiên, theo Cruz (2001), cách thức hiệu quả nhất để thu hút sinh viên là phương thức “service learning” được đề xuất vào trong chương trình đào tạo. “Service learning” đã có từ những năm 1960 ở Mỹ là một dạng đào tạo trải nghiệm giúp sinh viên nhìn nhận và hiểu mối quan hệ giữa kiến thức lý thuyết và công việc thực tế, là sự kết hợp các hoạt động thực tế với sự phản chiếu đầy đủ ý nghĩa. Thông qua đó, người học áp dụng được những kiến thức học được trong lớp vào điều kiện thực tế đồng thời kết quả của quá trình học tập được thực tế áp dụng và đáp ứng yêu cầu thực tế.

Theo the National Community Service Act of 1990, "Service-Learning”  là phương pháp:

-   Sinh viên học và phát triển kiến thức thông qua việc tham gia vào các hoạt động thực tế được tổ chức một cách cẩn thận.

-   Là một sự điều chỉnh trong chương trình đào tạo lý thuyết cung cấp cấu trúc thời gian dành cho sinh viên chủ động nghĩ, nói hoặc viết những gì sinh viên đã nhìn thấy, đã làm trong quá trình thực hiện các công việc thực tế.

-   Cung cấp cho sinh viên cơ hội sử dụng những kiến thức và kỹ năng có được để giải quyết các tình huống thực tế trong cuộc sống.

-   Mở rộng kiến thức được học ở nhà trường bằng cách mở rộng quá trình học ra khỏi lớp học và đi vào thực tiễn, giúp sinh viên nuôi dưỡng sự phát triển cảm xúc đối với nghề nghiệp.

Mục tiêu của "Service-Learning” :

-   Cung cấp cho sinh viên những cơ hội học tập trải nghiệm được bổ sung trong chương trình đào tạo

-   Tăng cường sự hiểu biết cho sinh viên về địa phương, nhà nước và các đơn vị kinh doanh.

-   Khuyến khích sinh viên nâng cao tinh thần trách nhiệm công dân khi giải quyết các vấn đề xã hội

-   Thiết lập một sự ràng buộc giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp

Cruz chỉ ra rằng “service learning” là cách duy nhất để sinh viên có thể vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn, là cách thức thu nạp kiến thức từ trải nghiệm hơn là cố gắng thuộc lòng máy móc các môn học. Thêm nữa, Cruz cho rằng, sinh viên tham gia vào các hoạt động “service learning” cũng có thể được bồi dưỡng thái độ coi trọng nghề kế toán chuyên nghiệp.

Phương pháp “service learning” được thực hiện theo các bước sau:

(1)  Thực tế nêu vấn đề cần giải quyết.

(2)  Giảng viên lồng ghép các vấn đề cần giải quyết vào nội dung môn học như là các đề tài nghiên cứu.

(3)  Sinh viên cần được tổ chức thành từng nhóm để thực hiện đề tài dưới sự hướng dẫn của giảng viên

(4)  Kết quả của đề tài được thực tế sử dụng

Cụ thể hơn, có thể đề cập đến những khóa học kế toán thực nghiệm dành cho sinh viên đã hoàn thành chương trình lý thuyết. Kế toán thực nghiệm có cách thức tiến hành khác so với hầu hết các cách thức đào tạo kế toán khác. Kế toán thực nghiệm không tiến hành các bài giảng theo cấu trúc hàng ngày với các bài tập. Thay vào đó, những sinh viên được học ở lớp kế toán thực nghiệm sẽ phải làm các công việc của kế toán ở nhiều vị trí khác nhau ngay tại trường (Phòng Kế toán ảo). Sinh viên làm các công việc kế toán hàng ngày của một chu trình kế toán gồm có chuẩn bị báo cáo bán hàng, chuẩn bị và thực hiện các khoản đặt cọc, viết séc, giao dịch với ngân hàng, chuẩn bị các báo cáo kế toán và báo cáo tài chính bằng cách sử dụng các phần mềm kế toán. Sinh viên cũng có thể học được các kỹ năng cần thiết khác thông qua kỹ năng sử dụng máy tính và tính chuyên cần. Khóa học kế toán thực nghiệm cung cấp một môi trường làm việc mà ở đó sinh viên có thể học những kỹ năng và kiến thức mà lớp học truyền thống không thể tạo ra được. Sinh viên trong khóa học kế toán thực nghiệm có thể kết nối kiến thức đã được học trong bốn bức tường với công việc kinh doanh thực tế, làm phong phú thêm những kiến thức đã học của sinh viên.

Để thực hiện được giải pháp này, cần sự chuyển biến mạnh mẽ từ nhà trường, giảng viên và sinh viên

Về phía Giảng viên: Giảng viên cần đảm bảo vai trò là người hướng dẫn cho sinh viên trên con đường đi tìm tri thức. Trước khi lên lớp, giảng viên cần đầu tư nhiều thời gian để thiết kế bài giảng sao cho có thể đạt được mục tiêu của môn học, chọn lọc phương pháp giảng dạy và phương pháp đánh giá phù hợp với nội dung bài giảng. Đồng thời kết nối các vấn đề của thực tiễn với lý thuyết của môn học và tổ chức các hoạt động cùng sinh viên giải quyết vấn đề thực tiễn đặt ra.

Về phía Sinh viên: Cần chú trọng phương pháp tự học. Trong xã hội hiện đại đang phát triển nhanh với sự bùng nổ thông tin, sinh viên dưới sự hướng dẫn của người Thầy sẽ tự chủ động đi tìm tri thức. Nếu sinh viên có thể rèn luyện được phương pháp, kỹ năng, thói quen, ý chí tự học thì kết quả học tập sẽ nhân lên gấp bội. Sinh viên cần chủ động và tự nguyện tham gia, áp dụng các kiến thức đã được học giải quyết các vấn đề của thực tiễn.

Về phía Nhà trường: cần tạo ra một mạng lưới các doanh nghiệp, chuyên gia sẵn sàng tham gia vào quá trình đào tạo. Đối với các hoạt động tổ chức bên ngoài lớp học như phương pháp “service learning”, việc xây dựng các đối tác doanh nghiệp, chuyên gia hoặc các cơ sở thực tập phù hợp có ý nghĩa quan trọng đối với kết quả học tập của sinh viên. Nhà trường có thể phối hợp với đơn vị kế toán tham gia đào tạo dưới hình thức cử chuyên gia tư vấn đưa ra những bài tập thực tế đang đòi hỏi đồng thời cho sinh viên đến thực tế tại các phòng kế toán tài chính sau khi sinh viên đã hoàn thành khóa học kế toán thực nghiệm tại phòng kế toán ảo của Nhà trường.

V. Kết luận:

Tiếp cận CDIO sẽ giúp các chương trình đào tạo được xây dựng và thiết kế theo một quy trình chuẩn. Các công đoạn của quá trình đào tạo sẽ có tính liên thông và gắn kết chặt chẽ. Cho đến nay mạng lưới các trường đại học áp dụng CDIO trên thế giới đã mở rộng đến hơn 116 trường thuộc hơn 25 quốc gia trên thế giới và đang ngày càng tăng lên. Tuy nhiên, phương pháp CDIO đòi hỏi phải có lộ trình chặt chẽ, chính xác, có sự  phối hợp của mọi yếu tố trong tổ chức. Triển khai tiếp cận CDIO ở ngành kế toán có thể mở ra một hướng đi mới cho nâng cao chất lượng đào tạo ngành kế toán tại trường Đại học Vinh.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.      Cruz, A.M (2001) Using service learning to motivate and engage accounting students, Business Education Forum

2.      Hồ Tấn Nhựt, Đoàn Thị Minh Trinh (2009) Cải cách và xây dựng chương trình đào tạo kỹ thuật theo phương pháp tiếp cận CDIO, NXB ĐHQG TP HCM.

3.      Trần Anh Tài (2009) “Gắn đào tạo với sử dụng, nhà trường với doanh nghiêp”, Tạp chí khoa học ĐHQGHN.